Olimpiada astronomiczna – szansa dla młodych pasjonatów

Astronomia nie jest łatwą nauką. Zajmuje się badaniem ciał niebieskich takich jak: gwiazdy, komety, mgławice, planety, galaktyki i wszystkie inne zjawiska występujące poza Ziemią oraz w jej atmosferze oraz na powierzchni. Skoncentrowana jest na fizyce, chemii, meteorologii i ruchu ciał niebieskich, zajmuje się także powstaniem i rozwojem Wszechświata. Podczas uczęszczania do szkół ponadpodstawowych poznajemy jedynie mały zalążek tej tematyki. Co zatem można polecić młodym pasjonatom astronomii? Olimpiada astronomiczna to projekt stworzony z myślą o nich. Należy zaznaczyć, iż wiedza potrzebna do udziału nawet w pierwszym etapie konkursu jest dość skomplikowana i wymaga samodzielnego przygotowania, natomiast korzyści płynące z udziału są tego warte, o czym opowiem nieco w dalszej części tego wpisu.

 

Czym jest olimpiada astronomiczna?

Jest to konkurs dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych skierowany szczególnie do pasjonatów tematu.

Przebieg olimpiady 

Zawody podzielone są na trzy części: 

* etap szkolny – polega na rozwiązaniu serii dwóch zadań w domowych warunkach i określonym czasie a następnie przesłaniu rozwiązań do Komitetu Głównego Olimpiady  

* etap okręgowy – rozwiązanie czterech zadań, w tym jednego praktycznego; 

* etap centralny – rozwiązanie sześciu zadań (w tym jednego obserwacyjnego) w dwóch turach. W przypadku złej pogody zadanie obserwacyjne zamienione jest na zadanie z analizy danych. 

Pięciu najlepszych uczestników etapu centralnego ma szanse otrzymać nominacje do reprezentacji Polski na Międzynarodowej Olimpiadzie Astronomicznej, co jest bardzo dużym wyróżnieniem w środowisku. Jako laureat lub finalista możemy być pewni otrzymania niektórych uprawnień związanych z rekrutacją na uczelnie wyższe takich, jak całkowite lub częściowe zwolnienie z procesu rekrutacyjnego lub nawet programy stypendiów.    

 

Wywiad z Panem Doktorem Grzegorzem Stachowskim – członkiem Komitetu Głównego olimpiady 

Udało mi się porozumieć i przeprowadzić bardzo ciekawą rozmowę z osobą, która zna temat olimpiad astronomicznych od podszewki.  

Ja: Dzień dobry, bardzo się cieszę, że zechciał Pan poświęcić dla mnie swój czas. Na początku chciałbym wiedzieć jak wytłumaczyłby Pan czym jest olimpiada astronomiczna? 

Doktor Grzegorz Stachowski: Olimpiada astronomiczna są to zawody o tematyce astronomiczne dla młodzieży uczęszczających do szkół średnich w wieku 16, 17 i 18 lat. Ten konkurs jest jedną z najstarszych skierowanych do młodzieży olimpiad w naszym kraju, jej historia sięga lat 50-tych ubiegłego wieku. Chodzi w niej o danie uczniom sposobności na sprawdzenie swojej wiedzy i umiejętności w warunkach pozaszkolnych, wiedzy, która znacznie przekracza zakres przedstawiany w szkołach. Poza aspektem związanym z nauką, zawody te znacząco pogłębiają więzy społeczne między uczestnikami. Uczestnicy poznają ludzi, którzy mają takie same zainteresowania jak oni, zawierają przyjaźnie, które często później trwają długie lata po zakończeniu konkursu. 

J: Czym różni się olimpijczyk od zwykłego pasjonata astronomii? 

GS: Taki typowy miłośnik astronomii zajmuję się głównie oglądaniem nieba, jego wiedza nie jest do końca usystematyzowana. Olimpijczyk musi mieć zebraną wiedzą z pewnego zakresu tematów, która często zahacza o inne pokrewne dziedziny spisane w specjalnym sylabusie. Dzięki temu ich wiedza jest wiele poziomów wyżej, co później skutkuje świetnymi wynikami z matury oraz przodowaniu na pierwszym roku studiów astronomicznych. 

J: Czy wiedza, którą muszą zgromadzić jest wiedzą jedynie teoretyczną?  

GS: Jest to wiedza zarówno teoretyczna jak i praktyczna. Część zadań przypomina te znane z fizyki np. korzystając z praw Newtona. Zadania teoretyczne powiązane są już typowo z astronomią np. liczenie jasności gwiazd, wyszukiwanie poszczególnych zjawisk na niebie, obliczanie orbit lub odstępów pomiędzy zaćmieniami Słońca i Księżyca. Kolejną kategorią są zadania polegające na analizie danych. Uczestnicy dostają pewien zbiór danych pomiarowych obarczonych błędami i muszą z nich odczytać wyniki, dopasować odpowiednie równanie i zinterpretować. Nie możemy oczywiście zapomnieć o umiejętności radzenia sobie z obserwacjami nieba, która również jest wymaganą podstawą do wzięcia udziału.  

J: Jest to wiedza mało dostępna w polskich szkołach prawda? 

GS: Zgadza się, jest to tematyka, na która nie kładzie się szczególnego nacisku w szkołach średnich.  

J: Jak zatem wygląda cała droga do finałowego etapu olimpiady? 

GS: W zasadzie są trzy etapy. Sam pierwszy etap jest rozbity na dwa mniejsze. Zadania są wysyłane do szkół w dwóch seriach. Uczniowie mają czas, aby popracować nad nimi we własnym zakresie, następnie muszą wysłać dwa zadania z pierwszej serii, cztery zadania z drugiej serii a następnie zadanie obserwacyjne. Drugi jest etap okręgowy, w kilku miejscach w Polsce są zrealizowane zawody drugiego stopnia, zadania rozwiązywane już w warunkach kontrolowanych w sali egzaminacyjnej, zadania są dość złożone a sam etap trwa cztery godziny. Najlepsi z drugiej częśći zmagań zaproszeni zostają do Planetarium Śląskiego, gdzie znów w kontrolowanych warunkach odbywa się trzeci i zarazem finałowy etap, do którego dociera mniej więcej dwudziestu uczestników. Etap finałowy podzielony jest na dwa dni. Zadania, które na nim występują to analiza danych, zadanie pod kopułą w planetarium oraz (jeśli pogoda pozwoli) zadanie obserwacyjne.  

J: Jaka jest rola planetarium w całym przedsięwzięciu? 

GS: Bardzo ważnym jest fakt, że mamy dostęp do planetarium. Jest ono w stanie stworzyć coś na wzór symulowanego nieba dzięki czemu uczestnicy mogą wykonać takie zadania jak: rozpoznawanie gwiazdozbiorów czy obiektów na niebie. Planetarium jest w stanie zasymulować niebo nie tylko nad Polską, ale nad dowolnym miejscem na świecie lub nawet z powierzchni innych planet np. nad Marsem.  

J: Chciałbym się dowiedzieć, dlaczego Pana zdaniem warto wziąć udział w takiej olimpiadzie? 

GS: Oprócz korzyści związanych z dostaniem się na dobre studia i późniejszą karierą to na pewno możliwość zmierzenia się z astronomią w bardziej systematyczny sposób. Taki uczeń dzięki udziałowi w konkursie ma dostęp do wielu specjalistycznych przyrządów, miejsc takich jak planetarium, i pracownicy. Olimpiada pomaga ukierunkować wiedze ucznia i pozwala poznać niedostępny dotąd świat nauki o astronomii z bliska. Dodatkowo prowadzone są obozy dla uczestników, na których zawierane są przyjaźnie na całe życie. Śledzę losy uczniów, którzy brali udział w poprzednich edycjach i wiem, że ich kontakty przetrwały próbę czasu i zostały na lata. 

J: Bardzo miło usłyszeć o tym aspekcie poza naukowym. Wspomniane olimpiady odbywają się co rok? 

GS: Tak, odbywają się co roku. Niestety w obecnych warunkach mamy pewne utrudnienia związane z pandemią. Zeszłoroczna edycja musiała odbyć się praktycznie w całości zdalnie. W tym roku udało nam się już drugi etap zorganizować w budynku. Ogromne kroki zostały poczynione w kierunku organizacji tegorocznej edycji, zależało nam, aby dopilnować całego reżimu sanitarnego tak, aby mogła ona odbyć się na żywo, co również jest bardzo ważnym aspektem tego konkursu. 

J: Chciałem jeszcze dopytać o kwestie, która mnie głównie nurtuje. Jaka jest Pana rola w tym całym przedsięwzięciu? 

GS: Jeżeli chodzi o krajową olimpiadę to jestem w komitecie głównym. Przygotowujemy i opracowujemy zadania, w zależności od potrzeb również je sprawdzam. Jestem również opiekunem naszej drużyny na olimpiadzie międzynarodowej, gdzie od jakiegoś czasu pełnię również organizacyjną funkcje prezydenta. 

J: Z tego co wywnioskowałem z naszej rozmowy wydaje mi się, że to wszystko sprawia Panu bardzo dużą przyjemność, zgodzi się Pan ze mną? 

GS: Tak, zdecydowanie sprawia mi to dużą przyjemność. W zeszłym roku, gdy organizowaliśmy olimpiadę w sposób zdalny. Ominął nas ten cały okres przygotowawczy związany z wyjazdami, w którym mamy tak wiele na głowach. Gdy pod koniec zajmowałem się poprawianiem prac konkursowych do późnych godzin porannych uświadomiłem sobie, że bardzo mi tego brakowało. Przede wszystkim wszyscy czujemy bardzo duże poczucie społeczności, zarówno uczestnicy jak i organizatorzy, tworzą się pewne więzy społeczne, które są bardzo miłym zjawiskiem. Dodatkowo sam proces konkursu jest bardzo ciekawy i wpływa na rozwój tak uczniów jak i komitetu organizacyjnego – wszyscy się cały czas uczymy.  

J:  Bardzo Panu dziękuję za rozmowę 

GS: Dziękuję również.

 

Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika w Chorzowie 

Miejscem, w którym odbywa się finał zmagań olimpijczyk jest znane w całej Polsce Planetarium Śląskie. Jest to największe i jednocześnie najstarsze planetarium oraz obserwatorium astronomiczne w naszym kraju. ostało założone 4 grudnia 1955 roku w ówczesnym Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku (obecnie nazywany również Parkiem Śląskim) położonym w Chorzowie. Głównym urządzeniem Obserwatorium jest oczywiście wielki projektor, noszący również nazwę planetarium lub inaczej nazywany UPP. Jego waga to ponad 2 tony, natomiast wysokość to aż 5 metrów. Jest on w stanie odtworzyć wygląd nieba z dowolnego miejsca na ziemi o dowolnej porze. Jest w stanie zainscenizować praktycznie identyczny obraz jak ten, który jest na prawdę. Ekranem projekcji jest największa kopuła w naszym kraju o średnicy ponad 23 metrów. Widownia mieści 400 osób. W zespole budynków Planetarium Śląskiego znajduje się także obserwatorium astronomiczne (z największym w Polsce 30-centymetrowym refraktorem), wielki kilkumetrowy zegar słoneczny oraz stacje klimatologiczne i sejsmologiczne. 

W lipcu 2018 r. ruszyła modernizacja Planetarium Śląskiego, która planowo zakończy się w 2021 roku. 

Zaproszenie do udziału 

Jeśli jesteś zainteresowany astronomią, pasjonujesz się zjawiskami zachodzącymi na niebie i w kosmosie a oprócz tego jesteś na etapie szkoły średniej – nie czekaj. Zgłoś swój udział w olimpiadzie astronomicznej i pozwól wdrożyć się w fascynujący świat astronomii.